Б.Сарантуяа төрсөн өдрөө даруухан тэмдэглэхээр шийджээ - 20 April 2010

Монголчууд хэзээнээс дууны уянгалаг аялгуунд уярч, хөглөгдөж ирсэн ард түмэн. Эхээс унахдаа уйлдаг шигээ хэлд орохдоо л дуулдаг ийм гайхалтай үндэстэн өөр байдаг эсэхийг би мэдэхгүй. Магадгүй энэ заншил дундаас дуучин гэдэг нэрийг олж авч, түүнийгээ хадгалж явна гэдэг хэцүү байж мэдэх.
Нутаг бүр өөр өөрийн гэсэн ёс жаяг, өв соёлтой байдаг. Яг түүн шигээ дууг, дуучныг хүндэтгэх, түүнийгээ шүтэх бишрэх нь хүртэл нутаг нутагт өөр байх юм. Хаа ч очсон шүтэн бишрэгчээр дүүрэн, гайхалтай дуучин гэж байдаг.
Хатан сүйх бөгж чинь гар хайрч
Харцанд унасан гуниг чинь зүрхэнд тусч
Хуурамч гэдгийг олж харах оргүй байсан тэр үед
Хэн нь хэнээрээ тоглосныг хэлж яаж тогтох вэ
Эгмийг минь түшин зогсож зүрхийг минь чагнан
Энэ миний тухай дуулал гэж өмчирхөж байсныг
Харан мэлмэрч байсан шөнийн саран хэлмэрчлээгүй ч
Хүний хүүгийн сэтгэл хэдэнтээ хувираа бол…

Тэрээр ингэж дуулсаар 40 хаврыг үджээ.

Өнгө өнгийн зовлон жаргалыг
Амьдралаас харамгүй үзсэн ч
Өнөөдөр ирсэн дурлалыг

Чамаасаа авахаа мэдсэнгүй…

...Бээрсэн гарыг чинь дулаацуулж
Оддын дор зогсох жаргалтай
Бэтгэртлээ шөнөжин бодоод
Өглөө нартай учрах жаргалтай…

Бас ...Тэр намайг дурсдаг болов уу
Тэр намайг үгүйлдэг болов уу
Тэртээх өдрүүдээ санадаг болов уу
Тэмүүлсээр учирсныг мэддэг болов уу… энэ сайхан дууг сонсоод хэн нэгэн бодолд автаж, хэн нэгний зүрх догдолж байсан нь мэдээж.
Сараа бол эрх чөлөөтэй дуучин. Дуугаар өөрийгөө илэрхийлж, дуугаар дамжуулж хүмүүсийн сэрэл мэдрэмжийг өөртөө авч чаддаг нь түүний гайхалтай чанар.
Хайрын бяцхан шувуухай
Хамгаас нандин үр минь ээ
Хонгорхон инээдийнх нь аясаар
Хорвоо уярч, сэтгэл уужрах юм… гээд түүнд дуулаагүй дуу, дуулаагүй сэдэв гэж байхгүй. Үзэгчийн суудалд суугаа бяцхан үрст зориулан "Үр минь” гэж дуулахдаа өөрийн үрдээ зориулсан юм шиг баясч байдаг нь л гайхалтай. Уран бүтээлч, дуучин гэхээсээ илүү эх хүн, ижий хүн гэдгээ илүү их мэдэрдэг ч байж болох юм. Хүүхдийн дуу дуулахдаа сэтгэл нь улам нялхарч, хоолой нь улам яруусах мэт.

Дулаан говийн хаваржаандаа
Дуучин ээж минь суугаа даа
Ээж минь тэмээчин…

Дөнгөж дэлбээлсэн цэцгийг хайрламаар
Дөлгөөн урьхан намуухан аястай хайрламаар
Зуны нарлаг өдрийг зөгнөнө
Зөөлөн дулаан энхрийлэн хайрламаар
Сэтгэл зүрхэнд хөг нэмсэн хайрын
Халуун дулаан итгэлийг хайрламаар
Сэрүүн орчлонг уяраан баясгах
Хайр чамайг мөнхөд хайрламаар…
Энэ өдөр 40 нас хүрч байгаа Монголын номер нэг дуучиндаа ТӨРСӨН ӨДРИЙН МЭНД хүргэе.
Ингээд уншигчиддаа сонирхуулах үүднээс түүний илэн далангүй ярьсан ярилцлагыг хүргэж байна.
Б.Сарантуяа: Нэр хүндээрээ дэнчин тавьсан алхмуудын төлөөсөнд энэ амьдрал надад оногдсон

Зууны манлай эстрадын дуучин, Монгол улсын гавьяат жүжигчин Б.САРАНТУЯАТАЙ ярилцлаа.
-Та их зарчимч, бие даасан, бас зоргоороо хүн юм. Гэвч амьдралыг омог бардам туулахын тухайд их л ухаан зарах хэрэгтэй болов уу?

-Энэ бол атаархаад байх юм биш дээ. Ээж аавын хүмүүжил сайн байсан, бас хүүхэд нас минь сайхан өнгөрсөн учраас надад амьдралын хүндийг даван туулахад тийм ч хэцүү байгаагүй. Мөн амьдарч буй хүрээлэл, тааралдах хүмүүс, хорвоо ертөнц, нийгэм намайг ийм хэмжээний байлгаж байгаа. Зоргоороо байлгадаггүй нийгэм ч бас бий шүү дээ. Тэгэхдээ зоргоор байх дуртай мөртлөө хариуцлага хүлээх болохоор бусадтай хуваалцах гээд байдаг бүсгүйчүүд байна. Гэхдээ муу сайн ч хань ижилтэй байна гэдэг сайхан. Энэ байгаа бололцоогоо голж болохгүй. Би энэ нийгэмд зоргоороо, эрх чөлөөтэй, ганц биеэрээ амьдарцгаа гэж бусдад уриалахгүй. Миний амьдрал хүмүүст үлгэр жишээ болж байвал л болох нь тэр.
-Чөлөөт цагаа хэрхэн өнгөрөөдөг вэ?
-Хаашаа ч явахгүй, хэнтэй ч ярихгүй байх дуртай. Тоглолтоор уригдахад бас амралт болдог.
-Тэгвэл бухимдлаа яаж тайлдаг вэ?

-Миний амьдралд нэг их бухимдаад байх явдал гарахаа больчихож. Найдвартай даатгадаг "Хаан” банктай таван жил дараалан ажиллаж байна. Санхүүгийн асуудлыг минь шийдчихсэн. Дээрээс нь урилга заллага сайн байна, тоглолтын ханш өссөн, зуу гаруй дууны уран бүтээл хийчихсэн хүн чинь нэг их цомог гаргах гэж яарахгүй болж. Дуугаа эргээд сонсоход шинэ юм шиг л сонсогдож байна. Хангалттай сайхан тоглолт хийж монгол орноо тойрлоо. Сэтгэл ханамжийн баталгаа зуун хувь, тиймээс гуниглах эрх надад алга.
-Та нэгэнт айдгаа авдартаа хийчихэж. Гэхдээ л таны өмнө сонсохсон, уулзахсан гэсэн олон хүлээлт бий?
-Тийм ээ, хүлээлтийн хүлээс тайлах бүтээлүүдээ хийсээр л байх болно. Гэхдээ л сүүлийн үед амьдралд сатаараад уран бүтээл гэхээсээ илүү "од”-ын ажил хийгээд зав гарахгүй юм байна шүү дээ. Уулзалт, хүлээн авалтад орох, зар сурталчилгаа, төрсөн өдөр, хурим найр гэх мэт ажил мундахгүй юм.
-Өнөөдөр таныг гавьяат жүжигчин, зууны манлай эстрадын дуучин хэмээн өргөмжиллөө. Хайрлаж хүндлэхдээ хүртэл хүмүүс элдэв янзаар хэлж, таны талаарх таагүй мэдээ сонины зай бөглөхөө больж. Олны хайранд өлгийдүүлж, сэтгэлд нь хүндтэй явах цагийн эрхийг та зүгээр ч нэг өмчилчихөөгүй байх?
-Олон удаа өөрийнхөө нэр хүндээр дэнчин тавьсан алхамууд хийж, зоригтой байсны төлөөсөнд энэ амьдрал надад оногдсон юм шиг. Үүнийгээ би бурхны хишиг гэж ойлгодог. Бурхан тэнгэр алдар нэр, олз омогий нь ахиухан өгөөд, хань нөхрийг дутуу өгснийг нь би чамладаггүй. Тиймээс ч эргээд бодоход надад айхтар хүнд үе ховор байсан. Ард түмэн дуучид, бөхчүүддээ хайртай байдаг. Тэр хайрыг дааж явах нь чухал. Жижигхэн монголдоо нэг их тэнгэрийн амьтан мэт байгаад байх нь утгагүй. Өнөөдөр би бие хамгаалагчаар өөрийгөө хүрээлүүлчихээд яваагүй л байна. Олон хүн цугласан тоглолтын үед зураг, гарын үсэг авъя гэх мэтээр угзарч татах янз бүрийн зүйл гарна. Тэр үед л хамгаална гэхээс, биднийг хорлочих юу л байв гэж. Хүнд муу юм хийгээгүй хүнийг яах ч үгүй шүү дээ. Төрийн байгууллагад алба хашиж үзээгүй хэрнээ төр, засгийн сайхан том шагналуудын хүлээж авсандаа баярлаж явдаг. Мөн зууны манлайчуудаас хамгийн залуу, эсэн мэнд яваадаа баярлаж байна. Гэхдээ л амьдралыг хоёулаа туулсан бол арай дөхөмтэй байсан байх л даа. Бүр хоёр дахин амжилттай байх байсан ч юм билүү.
-Одоо ч гэсэн оройтоогүй шүү дээ?
-Үхэр жилээс нааш нөхөртэй болохгүй гэж миний хувь тавиланг даатгасан багш маань хэлдэг байсан. Үхэр жилдээ олдохгүй бол тэр чигээрээ байхгүй гэсэн шүү дээ (инээв). Гэхдээ би хайраар дутаагүй ээ.
-Хайранд бялуурна гэж байдаг болов уу?
-Байхгүй байх аа. Хорвоо ертөнц тэрийг чинь тэнцүүлээд өгнө шүү дээ. Харин даруу байх л хэрэгтэй юм шиг. Яаж ч байсан зангарагтай, даруу байвал алзахгүй. Илүү хөдөлгөөн, илүү үг хэллэг гэдэг тийм ч сайн зүйл биш.
-1995 онд таныг соёлын тэргүүний ажилтанд тодорхойлоход та татгалзсан. Энэ даруу зангийн илрэл байсан уу, эсвэл…?
-Даруу зандаа биш зарчмын хувьд аваагүй. Нэр дэвшүүлж байгаа хүмүүс надад хэлээгүй байсан болохоор эвгүй сюрприз байсан. Тэр нь хувийн журмаар ч юм шиг байсанд татгалзсан тал бий. 2004 онд Ц.Цэрэндулам багш минь хөөцөлдөж байгаад авч өгсөн. Төрийн хишгийг хүртэх ёстой юм гэхээр нь авсан юм даа. Түүний дараа жил нь гавьяат болсон.
-Амжилтад хүрэхэд хүний эцэг эхийн хүмүүжил гол нөлөө үзүүлдэг юм шиг?
-Манай аав зарим хүнийг хол газар дагуулж явж болохгүй гэдэг. Энэ нь холын замд тар нь танигдана гэсэн үг. Ээж минь их зарчимч шударга хүн. Тэр зан чанарыг нь би дууриасан юм болов уу. Ээж ааштай бол ааштай. Ээжтэйгээ би хэр барагтай болж муудахгүй. Хэрэв муудах юм бол удаан хугацаагаар эвлэрэхгүй. Муудахгүй юмсан гэж л хичээдэг дээ.
-Аав, ээжийн тухай ярьсных таны багын дурсамжаас сэргээмээр санагдчихлаа?
-Миний бага нас дурсах юм ихтэй, тансаг өнгөрсөн. Гурван хүүхэдтэй айлын дунд охин. Тухайн үед хүүхэд асрагч гэж байдаггүй байхад намайг орос асрагчаар харуулдаг байсан. Би эрүүл гэр бүлд төрж, сайхан аав ээжийн буянд унаган орос, англи, герман хэлтэй болж зөв төлөвшсөндөө баярлаж явдаг.
-Дуулах авьяасаа хэдийд таньсан бэ?
-Хоёр, гуравдугаар ангид байхдаа Дарханд очиж хоор дуулж эхэлснээс хойш миний авъяас тодорсон юм болов уу.
-Эстрад урлагт хүч сориход юу ихээр нөлөөлөв?
-Тэр үед зохиолын дуу гэж байдаггүй байв. 1997 онд Цэрэнчимэд, Төмөрхуяг гэх мэт дуучид гарч, өмнө нь Вандан, Дуламсүрэн хоёр байсан. Тухайн үедээ л байсан поп хөгжим рүү шууд л орсон. Тэгээд л "Мөнгөн харандаа”, "Инээмсэглэл” "Хөх тэнгэр” зэрэг хамтлагт дуулж байлаа.
-Анх дуулсан дууныхаа тухай ярьвал сонин байх?
-"Зүрх мартахгүй” нэртэй, халхын голын дайчдын дурсгалт зориулсан дуу дуулж байсан. Тэр дууг миний хоолойд зориулж Түвшинтөр ах зохиосон.
-Таны удамд дуу, хуурын авьяастай хүн байв уу?
-Маруса гэдэг Якут эмээ маань дуулж бүжиглэдэг хүн байсан. Аав минь ч сайхан дуулж урлаг уран сайхнаар орж байсан. Эгч минь сайхан бүжиглэдэг, ээж минь ч сайхан хоолойтой. 2004 онд миний төрсөн өдрийн тоглолтод ээж аав хоёр минь Якут ардын дуу дуулсан их л бахархалтай санагдаж байлаа.
-Амьдралдаа баримталж явдаг зарчим тань юу вэ?
-Худал хэлэхгүй, хүн хуурахгүй, хүний амьдралд хөндлөнгөөс оролцож, хүнд үзэл бодлоо тулгахгүй, хүнд муу санахгүй.
-Ингээд бодохоор амьдрал сайхан байна шүү, тийм ээ?
-Хүнд хайртай байхад эргүүлээд надад хайртай байдаг юм. Саяхан охины минь хоёр насны ойд том хүлээн авалт болсон. Төрийн сайдаас эхлээд эстрадын дуучид зэрэг хүндтэй хүмүүс ирсэн.
-Хүүхэдтэй өрх толгойлсон эмэгтэй хүн, дээрээс нь энэ их уран бүтээлийн хажуугаар дүүгийнхээ хүүхдийг үрчилж авсан байгаа. Танд шантрах үе тохиолдох уу?
-Дүү минь амьд байхад л тэр хүүхдийг би өөрийн гэж боддог байсан. Манай бэр Ирландад байдаг. Сэтгүүлч хүн. Дүүгийнхээ хүүхдийг өөр дээрээ байлгах нь сэтгэлд өег санагддаг. Тэр эмэгтэй харж чадахгүйдээ биш л дээ. Залуу хүн учраас амьдралаа бодох хэрэгтэй. Мэдээж эх үр хоёрыг салгана гэж түүхэнд байхгүй. Охин минь ийш тийш явахаараа учиргүй санаад уйлна. Надад, "таныг ийш тийш явчихаар би ээжийгээ бүүр ч илүү их санах юм, таныг ирэхээр бага санадаг” гэнэ. Уул нь тэр хоёр салчихсан байсан л даа. Явж, явж салсан бэртэйгээ зул сарын баяраа тэмдэглээд сууж байгаа шүү дээ. Энэ бол амьдрал. Гайгүй хүнтэй суувал охиноо өгнө.
-Нэгэн цагт амьдралыг хамт туулж байсан хүмүүс салаад явахаараа заавал үзэн ядалт бий болдог гэдэгтээ олон хүн эвлэрдэг юм шиг?
-Үзэн ядалт гэдэг чинь харин ч дотно байлгадаг юм биш үү. Хол хөндий байдаг хүмүүс чинь л дипломат зан гаргаад л, ёсорхоод байдаг.
-Хүүхдүүд тань аавтайгаа хэр холбоотой байгаа вэ. Тэдний хүмүүжилд ааваасаа хол өсч байгаа нь нөлөөлөх вий гэж боддог уу?
-Нөлөөлөх юм байхгүйбайх гэж бодож байна. Яагаад гэвэл миний хүүхдүүд хагас дутуу гэр бүлд өсч байгаа гэж харагддаггүй байх аа.Би хүүгээ аавынхаа амьдралд оруулахыг зөвшөөрдөггүй. Аав, ах нартайгаа хааяа уулзаж, хоолонд орсон байдаг. Бид нарын хооронд бас хэлцэл бий. Хүүхдээ цаг тухайд нь авах зэрэг асуудалд хааяа оролцуулна. Би тэгтлээ хүзүүнд нь зүүгдээд байдаг салсан эхнэр биш л дээ.
-Та хүүхдүүдийнхээ юунд нь илүү анхаарч, амьдралынх нь замд хэрхэн чиглүүлж байна вэ?
-Миний хүү Сингапурт жил хагас сурсан болохоор ч тэр үү чүү чай л дунд гардаг байсан. Сайн багшийн буянаар монгол хэлийг бүрэн эзэмшлээ. Одоо харин "B” авдаг болоод байгаа. Тиймээс хүүгээ Венец, Норвеги руу явуулж амраасан. Аавтайгаа ойрхон байдаггүй юм чинь гэж бодоод эршүүд зан төрхий нь хөгжүүлэхээр каратегийн дугуйланд хичээллүүлэх гэж байгаа. Миний хүү зурах дуртай, ямар ч байсан математикийн чиглэлээр явах хүн биш байгаа юм. Урлаг уран сайхан, бөмбөр цахилгаан хөгжим сонирхож, "Хурд” хамтлагийг шүтдэг. Охин бол дуулах дуртай, "Өглөө шиг эх орон” гэдэг дууг хэлд ороогүй мөртлөө аялаад дуулчихдаг.
-"Өглөө шиг эх орон”-д өөдрөг сайхны ерөөлөөр яриагаа өндөрлөе?
-Түмэн олноороо төр улсаа дээдэлж, төвшин амгалан байх болтугай хэмээн уншигчдадаа мэнд хүргэе.